آذر جشن، یکی از جشن‌های باستانی ایران است که به گرامیداشت آتش و ایزد آذر در اول آذر ماه برگزار می‌شد. در این مقاله، با تاریخچه، آیین‌ها و فلسفه این جشن ایرانی آشنا شوید و از رسوم زیبای آن در فرهنگ زرتشتیان بیشتر بدانید.
یکتا مگ | سرویس فرهنگ و هنر – آذر جشن یکی از جشن‌های باستانی ایرانیان است که به مناسبت بزرگداشت ایزد آتش، در نهمین ماه سال یعنی ماه آذر برگزار می‌شده است. این جشن در روز نهم از ماه آذر برگزار می‌شده و با باورهای مرتبط با آتش و روشنایی پیوند داشته است.
در ایران باستان، آذر (آتش) یکی از چهارعنصر اصلی و مقدس بوده و به همین دلیل، جشن‌هایی برای پاسداشت این عنصر برگزار می‌شده است. مردم در این روز به آتشکده‌ها می‌رفتند، آتش روشن می‌کردند و از آن مراقبت می‌کردند. همچنین، آذر جشن به‌نوعی آغازگر جشن‌های زمستانی بوده و زمینه را برای برگزاری جشن‌های دیگر مانند شب یلدا و جشن سده فراهم می‌کرده است.
این جشن باستانی نمایانگر اهمیت و احترام ایرانیان به عناصر طبیعت و جلوه‌ای از فرهنگ و رسوم کهن ایرانی است.
آذر جشن؛ یکی از جشن‌های بزرگ ایران باستان
آذر جشن یکی از جشن‌های مهم و باستانی ایرانیان است که به یاد و بزرگداشت عنصر آتش برگزار می‌شده است. در ایران باستان، جشن‌ها نقشی اساسی در زندگی اجتماعی و آیین‌های مذهبی مردم ایفا می‌کردند و از طریق همین جشن‌ها، به رفع مشکلات و دغدغه‌های هر ماه از سال پرداخته می‌شد.
اهمیت جشن‌ها در ایران باستان
در تقویم باستانی ایرانی، هر روز نامی خاص داشت. روزهایی که نام روز و ماه یکسان می‌شدند به جشن‌های خاصی اختصاص می‌یافتند. بااین‌حال، علاوه بر این جشن‌های ماهیانه، مناسبت‌های دیگری هم برای برگزاری جشن وجود داشت. امروزه جشن‌هایی مانند نوروز و چهارشنبه‌سوری باقی‌مانده از همان جشن‌های باستانی هستند و به طور سراسری در ایران برگزار می‌شوند، اما برخی از این جشن‌ها همچنان در نقاطی خاص از ایران مانند مهرگان و شهریورگان به‌صورت بزرگ و با آیین‌های مخصوص برگزار می‌شوند.
آذر جشن یکی از همین جشن‌های باستانی است که در روز اول آذر برگزار می‌شود و شروع آخرین ماه پاییز را جشن می‌گیرد. این جشن هنوز هم در شهرهایی مانند یزد، کرمان، شیراز و تهران توسط برخی از هم‌وطنان زرتشتی گرامی داشته می‌شود.
ارتباط ماه آذر با آتش
ماه آذر که سومین ماه از فصل پاییز است، با سردشدن هوا و آغاز روزهای سرد سال همراه است. نام این ماه به معنای “آتش” است و ایرانیان باستان آن را با این نام می‌شناختند تا باقدرت گرمابخش آتش، سرما و سختی‌های روزهای پایانی سال را پشت سر بگذارند. گذشتگان، آذرماه‌های بسیار سردی را تجربه می‌کردند و این سرما با وجودشان در ارتباط بوده است. از همین رو، با برگزاری آذر جشن از خدای یکتا درخواست می‌کردند تا در برابر این سختی‌ها به آن‌ها نیرو و استقامت عطا کند.
ایزد آذر؛ نگهبان آتش در اسطوره‌های ایرانی
در اسطوره‌های ایرانی، آذر نام ایزدی است که نگهبانی آتش را برعهده دارد و ازاین‌رو جایگاه مهمی در بین ایزدان ایران باستان دارد. آتش در آتشکده‌ها نگهداری می‌شود و نوعی قبله برای نیایش زرتشتیان است. ایزد آذر، نگهبان این آتش مقدس است و از آن پاسداری می‌کند تا همواره روشن و زنده باقی بماند.
انواع آتش در باورهای ایرانیان باستان
در فرهنگ زرتشتی و اسطوره‌های ایرانی، آتش پنج گونه دارد که هر کدام نمادی از قدرت و پاکی است. این آتش‌ها عبارت‌اند از:
- آتش بهرام: آتشی که در آتشکده‌ها نگهداری می‌شود.
- آتش هوفریان: گرمایی که در بدن انسان و حیوانات وجود دارد.
- آتش چوب و گیاهان: آتشی که با مالش چوب ایجاد می‌شود.
- آتش رعدوبرق: آتشی که توسط ایزد تیشتر (فرشته باران) ایجاد می‌شود.
- آتش عرش اعلی: آتشی که در مقابل اهورامزدا در عرش قرار دارد.
این باورها نشان‌دهنده جایگاه والای آتش در فرهنگ و دین زرتشتی و اهمیت ماه آذر در تقویم باستانی ایرانیان است.
آذر جشن چیست و چگونه برگزار می‌شود؟
آذر جشن به مناسبت گرامیداشت عنصر آتش و روز اول ماه آذر برگزار می‌شود. مردم در این روز به آتشکده‌ها می‌روند، آنجا را پاک و عطرآگین می‌کنند و در مراسمی دسته‌جمعی به نیایش می‌پردازند. این مراسم علاوه بر شادی و پای‌کوبی، با نیایش خداوند همراه است و به‌نوعی ارتباط معنوی میان مردم و نیروی ماورایی برقرار می‌شود تا آن‌ها را برای رویارویی با سرمای زمستان آماده کند.
سفره آذر جشن
پس از نیایش، مردم دور سفره‌ای که از میوه‌های پاییزی، فرآورده‌های تابستانی، شربت‌ها و شیرینی‌ها پر شده است، جمع می‌شوند. در حیاط یا پشت‌بام آتش روشن می‌کنند و در آن چوب‌هایی با بوی خوش و عود می‌اندازند. رسم بر این است که این آتش تا پایان زمستان خاموش نشود تا گرما و نور آن در خانه‌ها جاری باشد. این آیین نمادی از روحیه همبستگی و مقاومت در برابر سختی‌هاست و مردم با این مراسم، خود را برای روزهای سرد آماده می‌کنند.
گل آذر جشن
گل آذر جشن یکی از نمادهای این جشن است که مردم آن را برای تزیین خانه و آتشکده به کار می‌برند. این گل به رنگ زرد و قرمز است و خانه و محیط آتشکده را مانند شعله‌های آتش زینت می‌دهد.
| بیشتر بخوانید: روز بزرگداشت سعدی در اول اردیبهشت ماه و زندگی نامه وی |
جمع‌بندی
آذر جشن نمایانگر همبستگی، امید و قدرت در برابر روزهای سرد زمستان است و از ارزش‌های والایی مانند همبستگی و احترام به طبیعت و عناصر بهره می‌گیرد. این جشن که ریشه در باورهای کهن ایرانیان دارد، همچنان در برخی نقاط ایران زنده است و یادآور روحیه‌ی مقاوم و خلاق ایرانیان باستان در مواجهه با سختی‌هاست.
