برنامه و جدول واکسیناسیون نوزادان و کودکان

برنامه و جدول واکسیناسیون نوزادان و کودکان در سال‌های اخیر بازنگری شده است و بر اساس اعلام معاونت بهداشت، در حال حاضر کلیه کودکان کشور علیه بیماری‌های دیفتری، سیاه‌سرفه، کزاز فلج اطفال، سرخک، سرخجه، اوریون، سل و هپاتیت B واکسینه می‌شوند. بیماری‌های سرخک، سرخجه مادرزادی و کزاز نوزادی در مرحله حذف قرار دارند. بیش از ۱۴ سال است که کشور عاری از بیماری فلج اطفال است و بیماری‌های دیفتری، سیاه‌سرفه و اوریون کنترل‌شده‌اند. میزان حاملین مزمن هپاتیت B نیز به کمتر از ۲ درصد کاهش‌یافته است.

یکتا مگ | سرویس مادر و کودک – قرار دادن واکسن پنج‌گانه در برنامه توسعه ایمن‌سازی کشور نیز سبب حفاظت کودکان علیه ۵ بیماری تهدیدکننده زندگی یعنی دیفتری، سیاه‌سرفه، کزاز، هپاتیت ب و هموفیلوس آنفلوانزا نوع ب می‌شود. هرچند دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه (DTP) و هپاتیت ب قبلاً جزء برنامه جاری ایمن‌سازی کودکان بوده‌اند ولیکن واکسن هموفیلوس آنفلوانزا نوع ب (Haemophilus Influenza type b) (Hib) ‌ جز جدید پنجم است. به این ترکیب این ۵ نوع واکسن باهم پنج‌گانه (پنتاوالان) می‌گویند.

واکسن هموفیلوس آنفلوانزا (Hib) از بیماری‌های خطرناکی و کشنده‌ای که به‌وسیله هموفیلوس آنفلوانزا نوع ب حاصل می‌شود مثل پنومونی، مننژیت، باکتریمی، تورم اپی گلوت، آرتریت سپتیک (عفونت چرکی مفصل) پیشگیری می‌کند. واکسن پنج‌گانه تعداد تزریق به کودک را کاهش می‌دهد و علیه پنج بیماری مذکور ایمنی ایجاد می‌کند.

واکسن پنج‌گانه را می‌توان به کودکان ۲ تا ۵۹ ماهه تجویز کرد. ولی اگر کودکی در سنین ۱۲ تا ۵۹ ماهگی هیچ دزی از واکسن نگرفته باشد، در اولین مراجعه واکسن پنتاوالان تجویز می‌شود. یک ماه بعد از اولین مراجعه، واکسن ثلاث و هپاتیت ب تجویزشده، سه ماه پس از مراجعه دوم (چهار ماه پس از مراجعه اول) مجدد واکسن ثلاث و هپاتیت ب تجویز می‌شود. تجویز واکسن‌های MMR، فلج اطفال و هم‌چنین دزهای یادآور ثلاث و فلج اطفال مطابق برنامه و راهنمای جاری ایمن‌سازی خواهد بود.

دریافت واکسن پنج‌گانه موجب واکنش‌های شدید نمی‌گردد، اگرچه همانند واکسن سه‌گانه، قرمزی، تورم، درد محل تزریق و تب ممکن است رخ دهد. این علائم معمولاً همان روز دریافت واکسن بروز می‌کنند و یک تا سه روز بعد از بین می‌روند. برای تسکین این علائم همانند واکسن سه‌گانه اقدام می‌شود. اگرچه واکنش شدید یا خطرناک بعد از دریافت واکسن پنج‌گانه بسیار نادر است ولی همانند واکسن سه‌گانه، چنانچه یک کودک در نوبت‌های قبلی دچار واکنش حساسیتی شدیدی شده باشد، نباید دز بعدی را دریافت کند.

جدول واکسیناسیون نوزادان

ایمن‌سازی در برابر برخی از بیماری‌ها از طریق واکسن‌هایی انجام می‌شود که از نسخهٔ ضعیف یا کشته‌شدهٔ باکتری یا ویروس‌هایی که باعث یک بیماری خاص می‌شوند،‌ ساخته‌شده‌اند. وقتی این ویروس‌ها و باکتری‌های تغییریافته به بدن کودک تزریق شود یا به‌صورت خوراکی مصرف شود، سیستم ایمنی کودک حمله‌ای را شروع می‌کند که بدن را تحریک به تولید پادتن آن می‌کند.

این پادتن‌ها در بدن کودک فعال باقی می‌مانند تا در صورت لزوم آمادهٔ مبارزه با بیماری واقعی باشند. برای مثال اگر سیاه‌سرفه در محل زندگی شما شیوع پیدا کند،‌ کودکی که واکسن آن را زده است، بسیار کمتر از کودکان واکسینه نشده، احتمال ابتلا به این بیماری را دارد. اگر فرزند شما از زمان‌بندی واکسیناسیون خود با توجه به سنی که دارد عقب است، باید حتماً از پزشک کودک در مورد رسیدن به زمان مناسب تزریق آن سؤال کنید.

ویژگی‌های هر واکسن

واکسن ب‌ث‌ژ

یکی از واکسن های مهمی که در واکسن فلج اطفال جدول واکسیناسیون نوزادان وجود دارد ب ث ژ است. این واکسن از باکتری ضعیف شدهٔ بیماری سل ساخته‌شده است و به‌صورت زیر جلدی در ناحیهٔ بازو در بدو تولد تزریق می‌شود. بهترین سن برای تزریق واکسن ب‌ث‌ژ بدو تولد است. معمولاً جای محل تزریق باقی می‌ماند ولی اگر جای تزریق بر روی بازو نماند، لازم نیست تزریق تکرار شود. در بعضی از موارد تورم غده‌های لنفاوی زیر بغل بعد از تزریق واکسن مشاهده می‌شود که معمولاً باگذشت زمان برطرف شده و نیاز به درمان خاصی ندارد.

قطرهٔ خوراکی فلج اطفال

فلج اطفال یک بیماری حاد ویروسی است که می‌تواند منجر به فلج دائم بخشی از عضلات بدن و حتی مرگ شود. برای جلوگیری از این بیماری ناتوان‌کننده و سخت، بهترین راه واکسیناسیون است. واکسن فلج اطفال به‌صورت خوراکی و با استفاده از ویروس ضعیف شده ساخته می‌شود.

واکسن هپاتیت B

این ویروس از راه خون (مانند انتقال خون)، تماس جنسی و از طریق مادر به فرزند (در دوران بارداری) منتقل می‌شود. افرادی که با بیماران در تماس هستند مانند کارکنان و بیماران بخش دیالیز، پزشکان، دندان‌پزشکان، پرستاران و کارکنان بانک خون بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند و به‌عنوان گروه پرخطر باید واکسینه شوند. واکسن این بیماری از سال ۱۳۷۲ وارد برنامهٔ واکسیناسیون کشوری اطفال شده است. عوارض این واکسن اندک بوده و شامل درد و قرمزی در ناحیه تزریق، سردرد مختصر و احساس کسالت هست.

واکسن سه‌گانه

این واکسن که در جدول واکسیناسیون نوزادان وجود دارد از باکتری کشته‌شدهٔ سیاه‌سرفه و سم باکتری‌های دیفتری و کزاز ساخته‌شده است. عوارض معمول این واکسن تب و بی‌قراری است که معمولاً تا جند روز ادامه می‌یابد. برای کاهش تب در کودک خود می‌توانید از پاشویه و استامینوفن استفاده کنید. اگر بعد از تزریق، فرزند شما دچار تب ۴۰ درجه یا تشنج شد حتماً آن را در نوبت‌های بعدی متذکر شوید تا از واکسن دوگانهٔ اطفال استفاده شود.

واکسن دوگانهٔ اطفال در جدول واکسیناسیون نوزادان

این واکسن مانند واکسن دوگانهٔ بزرگ‌سالان شامل واکسن‌های دیفتری و کزاز است و تنها فرق آن مقدار بیشتر واکسن دیفتری است.

واکسن MMR (سرخک، سرخجه، اوریون)

با تزریق این واکسن فرزند شما در برابر بیماری‌های سرخک، سرخجه، اوریون ایمنی پیدا می‌کند. علائم بیماری سرخک عبارتنداز تب بالا و چند روزه، آب‌ریزش بینی، التهاب ملتحمهٔ چشم و جوش‌هایی که بعد از شروع تب ظاهر می‌شوند، التهاب پردهٔ مغز، التهاب گوش میانی و برونشیت ممکن است در ادامهٔ علائم سرخک ظاهر شوند. در بعضی از کشورها میزان مرگ‌ومیر بیماری سرخک به ۱۰ درصد مبتلایان می‌رسد. سرخجه نیز با بثورات جلدی همراه است و علائم آن شامل تب و سرفه هست ولی این علائم خفیف‌تر از سرخک ظاهر می‌شوند. درصورتی‌که خانم‌های باردار به این بیماری مبتلا شوند خطرناک است، زیرا احتمال نقص مادرزادی جنین را به‌شدت افزایش می‌دهد.

واکسن پنج‌گانه یا پنتاوالان (شامل واکسن‌های سه‌گانه، هپاتیت B و واکسن هموفیلیوس آنفلونزا نوع B)

این واکسن از طریق کاهش میزان بروز پنومونی و مننژیت‌های حاصل از هموفیلوس آنفلونزا نوع B سبب ارتقای سلامت کودکان خواهد شد.

عوارض واکسیناسیون نوزادان

در جدول واکسیناسیون نوزادان تعداد زیادی از انوع واکسن وجود دارد و هر واکسنی می‌تواند عوارض جانبی در بدن ایجاد کند. در بیشتر موارد، این عوارض جزئی (درد بازو یا تب خفیف) در عرض چند روز از بین می‌روند؛ اما ازآنجاکه سال‌هاست که از این واکسن‌ها در کشورهای مختلف استفاده می‌شود و به‌طور مداوم ازنظر ایمنی کنترل می‌شوند؛ تزریق آن‌ها عوارض جانبی جدی ندارد و می‌توانید با خیال راحت از آن‌ها برای افزایش ایمنی بدن کودکان خود استفاده کنید.

البته واکسن‌ها نیز مانند هر داروی دیگری ممکن است در برخی از شرایط خاص و به‌ندرت موجب ایجاد واکنش از سوی بدن شوند. بااین‌حال، تصمیم‌گیری برای عدم ایمن‌سازی بدن کودک، مستلزم پذیرش خطراتی است که در کمین اوست. اگر به دلیل ترس از عوارض بسیار نادر واکسیناسیون، ازآنجام این کار اجتناب کنید؛ یعنی عملاً کودک خود را در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های بعضاً کشنده قرار داده‌اید.

عوارض جدی تزریق واکسن نوزادان و کودکان

• ورم
• مشکلات تنفسی
• بثورات پوستی
• تب بالا و شدید
• عفونت در محل تزریق
• و سایر واکنش‌های آلرژیک شدید

در صورت مشاهده هر یک از موارد بالا به والدین توصیه می‌شود سریعاً به یک مرکز درمانی مراجعه نمایند.

سخن آخر

در مقاله بالا سعی شد به طور درست جدول واکسیناسیون نوزادان و جدول بازنگری شده تزریق واکسن برای شما تشریح شود.

همچنین برای بهبود و التیام عوارض شایع و بی‌خطر تزریق واکسن کودک بهتر است از راهکارهایی مانند موارد زیر استفاده کنید:

• در هنگام تزریق واکسن حضور پدر و مادر در کنار کودک شرایط روحی مساعدتری را در او ایجاد می‌کند.
• درباره استفاده از مسکن قبل و بعد از تزریق واکسن، حتماً با پزشک معالج کودک و یا کارشناسان مرکز بهداشتی مشورت کنید.
• در هنگام تزریق و یا بعد از آن لباس راحت و آزاد به کودک و یا نوزاد بپوشانید.
• ازآنجاکه بعد از تزریق واکسن ناحیه تزریق دردناک هست؛ سعی کنید در هنگام بغل کردن نوزاد، آن قسمت را تحت‌فشار قرار ندهید.
• با مشورت پزشک و یا کارشناس بهداشت، برای بهبود التهاب محل تزریق، می‌توانید از کمپرس سرد و یا گرم استفاده کنید.
• حتماً در هنگام تزریق یکی از لوازمی که کودک به آن وابستگی دارد مانند شیشه شیر، پستانک و عروسک را با خود به همراه داشته باشید.

 در پایان هرگز فراموش نکنید تزریق واکسن کودک یک پروسه جدی در حفظ سلامت او در آینده است. از این رو اگر فکر می‌کنید با این کار کودک خود را آزرده می‌کنید؛ با امید به‌سلامتی او در آینده از ابتلا به انواع بیماری‌های ویروسی و میکروبی که دانشمندان سالیان طولانی برای کشف واکسن آن‌ها زحمت‌کشیده‌اند؛ از پس این مهم برآیید و روحیه خود را حفظ کنید.